vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، شب زیستی از جمله محصولات تمدن غربی است که بر پایه اصل لذت جویی بیشتر استوار است. در حقیقت مکتب غربی بر پایه اندیشه های فروید هدف انسان از زندگی را گریز از درد و رسیدن به لذت می بیند. لذا انسان غربی تلاش می‌کند تا هرچه می‌تواند لذت بیشتری از زندگی ببرد.

فراموش نباید کرد که مکتب اسلامی ما در موضعی کاملاً متفاوت، هدف نهایی زندگی انسان را تقرب به خداوند می داند و برای انسان هیچ هدفی متعالی‏ تر از آن وجود ندارد؛ زیرا تقرب به خداوند رسیدن به همه کمالات، زیبایی ‏ها، لذت‏ ها و سعادت ابدی است و این تقرب همراه با چشیدن طعم حیات طیبه و پایدار و فناناپذیر در جوار رحمت حق است.

لذا انسان مومن مسلمان برای چشیدن این حیات طیبه دردها را با جان می خرد و وجود آنها را در رسیدن به کمال ضروری می داند، با توجه به اهمیت مساله با حجت الاسلام یوسف آخوندی کارشناس مشاوره اسلامی به گفت‌وگو پرداختیم که تقدیم مخاطبین محترم می گردد.

وسائل ـ با توجه به اینکه مکتب غرب بر پایه اندیشه‌های فروید و مادی گرایی پایه ریزی شده است شب زیستی نسبت به آن مکتب و مقایسه آن با دیدگاه اسلام چیست؟

فرهنگ غربی فلسفه زندگی اش، فقط لذت های دنیوی است در نتیجه تمام تلاش خود را مصروف فراهم آوری شرایط برای دستیابی به لذت بیشتر می نماید که گسترش طول زمانی شهر در این راستا قابل توجیه است. طراحان این شیوه بر این باورند که شهر را برای چنین بهره برداری باید مهیا نمود. فود استریت های شبانه، پارتی ها، مجالس و کنسرت های موسیقی، شب گردی های بی هدف و ... از اجزای ثابت زندگی شبانه شهروندان غربی به شمار می روند.

البته تنوع اقلیمی و فرهنگی در شکل گذراندن شب در بین ساکنین غرب تفاوت هایی را ایجاد کرده است. به طور مثال در کشورهای لاتین مانند اسپانیا و ایتالیا حیات شبانه بیشتر جنبه بیرونی و خارج از سقف دارد مانند کافه و رستوران های سیار، کنسرت های خیابانی، و ... در حالی که زندگی شبانه در کشورهای حوزه پروتستانتیسم یعنی اروپا و آمریکای شمالی، تمایل به درون و زیر سقف بودن دارد. اما این تفاوت بر رویکرد تفریح مدار این شیوه و سیاق زندگی تاثیری ندارد و همه شکل ها و شیوه های رایج در جغرافیای غرب بر اصل استفاده از زمان شب برای تأمین نیازهای تفریحی، رفاهی، گردشی، هنری  و ... شهروندان تأکید دارد.

البته محصول این روش زندگی در غرب، آنچنان که هویداست جامعه افسار گسیخته ای است که هیچ نشانه ای از تعالی و حرکت در مسیر کمال در آن یافت نمی‌شود بلکه همه چیز در خدمت تمنیات و غرائز انسانی است. چنین جامعه ای دستاوردی جز انحطاط اخلاقی و سقوط در منجلاب ابتذال و بی هویتی نداشته است. در حقیقت وجه ممیزه اصلی جامعه اسلامی و بالطبع آن الگوی زندگی ایرانی اسلامی با سبک زندگی غربی در همین موضوع است.

 قرآن کریم شب را مایه «آرامش» می‎داند و در این‌باره می‌فرماید: «وَجَعَلَ اللَّیلَ سَکنًا .... و [اوست که] شب را مایه آرامش قرارداد »(سوره مبارکه انعام، آیه شریف 96).

از حضرت علی علیه‌السلام در نهج‌البلاغه نقل‌شده که به یکی از دوستان خود دستور داد در آغاز شب هرگز به مسیر خود ادامه نده؛ زیرا خداوند شب را برای آرامش قرار داده است و آن را وقت اقامت قرار داده است نه کوچ کردن. پس در شب بدن خود را آرام بدار و استراحت کن.

باید توجه داشت از جمله اموری که بیشترین آرامش را به همراه دارد، خواب است و بهترین موقع برای خواب، شب است؛ چنانچه خدای متعال کلام خود می‌فرماید: «وُ هوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیلَ لِباساً وَ النَّوْمَ سُباتاً ... و او کسی است که شب را برای شما لباس قرارداد و خواب را برای شما مایه‌ راحت قرارداد»(سوره مبارکه فرقان، آیه شریف 47).

وجود شب و آرام بخشی آن از جمله نعمت‌هایی است که خداوند بر انسان ارزانی داشته است در همین رابطه باز در کتاب آسمانی قرآن آمده است «مَنْ إِلهٌ غَیرُ اللَّهِ یأْتِیکُمْ بِلَیلٍ تَسْکُنُونَ فِیهِ أَ فَلاتُبْصِرُونَ ...کدام معبود غیر از اللَّه است که شبی برای شما بیاورد تا در آن آرامش یابید؟ آیا نمی‌‏بینید؟» (سوره مبارکه قصص، آیه شریف 72).

انسان طبق طبیعتی که خدا در وجود او نهاده، تمایل دارد که هنگام تاریکی شب به بستر خواب رود تا خستگی‌های خود را که ناشی از فعالیت‌های روز بوده بر طرف کند و نیروی از دست رفته‌ خود را بازگرداند و همین موجب می‌شود تا از این نعمت بزرگ الهی بهره گیرد و آرامش لازم را به دست آورد. «وَ مِنْ آیاتِهِ مَنامُکُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهار ... و از آیات او خواب شما در شب و روز است» (سوره مبارکه روم، آیه شریف 23).

هر قدر محیط خواب تاریک باشد، خواب نیز عمیق‌تر و آرام بخش‌‏تر است؛ چراکه خون متوجه شده و در تمام اندام های بدن به آهستگی حرکت می‌کند و سلول‌ها استراحت کافی را دارند؛ لذا حیوانات و گیاهان نیز هنگام تاریکی شب به خواب فرو می‌‏روند و هنگام صبح فعالیت خود را شروع می‏‌کنند. پس انسان در برابر نور و روشنایی، تمایل به تلاش دارد؛ زیرا جریان خون در اندام سرعت گرفته و سلول‌ها آماده‌ فعالیت می ‏شوند، به همین جهت خواب در برابر نور چندان آرام‌بخش نیست.

وسائل ـ شب زیستی چه اثراتی در تغییر سبک زندگی کودکان دارد؟

یکی از معضلاتی که زیست شبانه می تواند ایجاد کند تغییر سبک زندگی کودکان است. والدینی که در زیست هایی شبانه شرکت داشته باشند به تبع فرزندان‌شان هم بیدار هستند. بچه ای که باید 10 شب بخوابد تا از نظر جسمانی و روانی رشد بهتری داشته باشد، با بیداری بعد از نیمه شب خیلی از مشکلات در او پدیدار می شود. که عمده آن مشکل در درس خواندن و مدرسه رفتن است.

خواب در آغاز شب بهتر است. امام باقر علیه السلام فرموده است: «پیروان ما آغاز شب می خوابند». آزمایش های پژوهشگران ثابت کرده که نیاز انسان به مرحله چهارم خواب بیشتر است و این مرحله در نیمه نخستین شب بیشتر رخ می دهد. خواب در این مرحله، اثرگذاری بیشتری نسبت به دیگر زمان ها دارد.

میان مسلمانان، افرادی که مقیّد به آداب اسلامی، به ویژه عبادت سحرگاهان هستند معمولاً سرشب به بستر می روند و پیش از طلوع فجر برمی خیزند. چنین افرادی دارای نشاط بیشتر و عمر طولانی تری هستند. گفتنی است که این نکته، موضوعی مشهور است و جای بررسی علمی دقیق نیز دارد.

از آنجا که شب زیستی سبب می شود افراد در روز کم بود خواب خود را جبران کنند اما در واقع جبران نمی شود؛ خواب روز نمی تواند جایگزین خواب شود شود. رسول خدا صلی الله علیه و آله هم فرمود «خواب در آغاز روز، موجب سفاهت و بی خردی است و خواب نیمروز سبب نعمت و پس از عصر، حماقت است و میان [نماز] مغرب و عشاء محرومیت روزی را در پی دارد و از امام صادق علیه السلام بازگوشده است «خواب صبح، بدیُمن است و موجب محرومیت از رزق و زردی چهره است».

وسائل ـ تعداد ساعات نیاز انسان به خواب را از دیدگاه روانشناسی بیان کنید؟

انسان به طور متوسط شانزده ساعت فعالیت کرده و دست کم به هشت ساعت خواب و یا استراحت نیاز دارد که بخش اعظم این استراحت همان خوابیدن است. اگر انسان نتواند بخوابد دچار بیماری‌هایی می‌شود که نتیجه آن افسردگی و حتی خودکشی و ناتوان در انجام وظایف انسانی است. انسان در زندگی جسمانی دنیوی نیازمند خواب و خوابیدن است، هر چند که در آخرت چنین نیازی وجود ندارد و همانند خداوند به چرت و خواب نیازی نخواهد داشت.

پژوهشگران امواج ذهنی افراد مختلف را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده اند که از ساعت 10 شب، خواب عمیق شروع می شود و هر مقدار که به صبح نزدیک شویم، خواب، سبک، کوتاه، سریع و میزان خواب عمیق کمتر می گردد، که به آن خواب REM می گویند. هر مقدار که دیرتر به خواب برویم، سم زدایی بدن ما ناقص تر و با سرعت بالاتر انجام می شود و لذا صبح، بدن، آن نشاط لازم را ندارد. خواب شب بهترین تسکین روح و جسم انسان است و شب زیستی و جبران آن در روز، نمی تواند جایگزین خوبی باشد.

هورمون های رشد مهم‌ترین هورمون بدن هستند و سایر هورمون ها تحت تاثیر این هورمون اند. این هورمون از حدود ساعت 10 شب شروع به ترشح می کند و در حدود ساعت 12 به ترشح ایده آل می رسد و در حدود ساعت 3 متوقف می گردد. هورمون رشد فقط برای رشد کردن نیست بلکه برای جلوگیری از پیری بافتها هم هست؛ کسی که در آن ساعت خواب نباشد هورمون رشدش کم می شود. حال می توان تصور کرد که در دراز مدت برای افراد شب زیست از نظر  جسمی و روحی چه اتفاقی خواهد افتاد.

وسائل ـ پیامدهای مثبت به موقع خوابیدن از دیدگاه قرآن و روانشناسی چیست؟

آرامش

انسان با خوابیدن به نوعی آرامش می‌رسد که از راه‌های دیگر به دست نمی‌آید. امنیت همان‌طوری که از طریق قوه دافعه در برابر تهدیدهای بیرونی تامین می‌شود، از طریق خواب در برابر تهدیدهای بدنی نیز تامین می‌شود. خداوند با اشاره به آرامش روحی مجاهدان در جنگ بدر با خوابی سبک، به این حقیقت اشاره کرده و فرموده است «اذ یغشیکم النعاس امنه منه؛ هنگامی که چرت و خوابی سبک، شما را دربر گرفت تا از آن خواب به آرامش و امنیت برسید». (انفال/ 11)

درمان غم و افسردگی

از دیگر آثاری که در قرآن به آن اشاره شده، درمان غم و فشار روانی است. خداوند در قرآن بیان می‌کند با عارض شدن خوابی سبک بر گروهی از مجاهدان در جنگ احد، پس از عارض شدن غم بر آنان، این حالت از آنان برطرف شد و آنان به آرامش روانی و امنیت روحی رسیدند. خداوند می‌فرماید «ثم انزل علیکم من بعد الغم امنه نعاسا یغشی طائفه منکم؛ سپس خداوند به دنبال عارضه غم بر شما، امنیت و آرامش را با خوابی سبک که بخشی از شما را دربر گرفت، فرو فرستاد». (آل عمران/ 154؛ نگاه کنید: المیزان، ج4، ص 42)

تعطیلی فعالیت تن

خواب، از عوامل تعطیلی فعالیت‌های بدن است. در این حالت، بدن می‌تواند به بازسازی توانایی خود بپردازد و زمینه را برای فعالیت‌های پس از خواب فراهم آورد. خداوند می‌فرماید: والنوم سباتا؛ خوابیدن را مایه تعطیلی بدن و فعالیت‌های آن قرار داد. (فرقان/47 و نبا/ 9) باید توجه داشت که سبت به معنای تعطیلی است.

روز شنبه را یوم السبت می‌گویند؛ زیرا در آن روز بر اساس شریعت موسی(ع) فعالیت‌های کار تعطیل بوده و کار حرام است. از این‌رو، اصحاب السبت به سبب آنکه خلاف این فرمان عمل کردند، به بوزینه تبدیل شدند. در این روز، آنان مامور بودند تا به عبادت بپردازند و کاری دیگر نکنند. در این آیات پیش گفته، سبات به معنای راحتی و تعطیلی بدن از فعالیت‌های ارادی و اختیاری اشاره دارد؛ زیرا فعالیت‌های غیرارادی و غیراختیاری همچنان به شکلی هر چند محدود انجام می‌شود. (نگاه کنید: مجمع‌البیان، ج 8-7، ص 270)

مرگ و رستاخیز دنیوی

انسان در خواب نوعی مرگ و رستاخیز را تجربه می‌کند. هر نفسی هر زمان که می‌خوابد می‌میرد و دوباره با بیداری، رستاخیز را تجربه می‌کند. از نظر قرآن، خواب نه تنها انسان را با عوالم دیگر آشنا می‌کند، بلکه از مهم‌ترین آثار آن شناخت انسان با مسأله رستاخیز روان‌ها و نفوس و معاد اخروی است. در حقیقت، قدرت خداوند بر ایجاد حالت خواب در انسان، دلیل امکان معاد و رستاخیز آن است. خداوند می‌فرماید: و جعلنا نومکم سباتا... ان یوم الفصل کان میقاتا؛ و خواب را تعطیلی قرار دادیم. به راستی که روز جدایی روز میقات است. (نبا / 9 و 17)

وسائل ـ افرادی که دچار شب زیست هستند چه خطراتی آنها را دنبال می کند؟

بداخلاقی

بر اساس تحقیقات انجام شده از سوی جمعی از محققان، بد خلقی از جمله موارد مشهودی است که می توان این موضوع را از شکایات متعدد اطرافیان افرادی که کمتر از میزان طبیعی می خوابند، مشاهده کرد. این تیم از محققان شماری از افراد کم خواب را زیر ذره بین قرار داده اند و به این نتیجه رسیده اند که این افراد در برابر برخی مسائل واکنش تندتری نشان می دهند. برای مثال می توان به ایجاد مزاحمت در زمانی اشاره کرد که این افراد مشغول کار هستند.

ناتوانایی در یادگیری

بی خوابی در میان نوجوانان و جوانان به موضوعی همه گیر تبدیل شده است. مطالعات دانشمندان حکایت از این دارد که تعویض ساعت آغاز به کار مدارس راهنمایی از ساعت 7:30 به 8:30 منجر به بالا رفتن نمره دانش آموزان در شماری از درس ها شده است. بر این اساس، نمره دانش آموزان در درسی نظیر ریاضی و قرائت به ترتیب 2 و 1 امتیاز افزایش یافته است.

بی خوابی در حافظه کوتاه مدت نیز بی تاثیر نیست. با توجه به اینکه حافظه کوتاه مدت بخش مهمی از چرخه یادگیری است، از این رو بی خوابی می تواند تاثیر شگرفی روی توانایی افراد برای به یاد آوردن کلماتی داشته باشد که روز پیش آنها را به حافظه خود سپرده اند. در یک مطالعه دیگر دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که در صورت تمایل به یادگیری و مطالعه یک موضوع برای اولین بار و تکرار آن، بی خوابی می تواند تاثیر منفی داشته باشد. این تاثیر منفی حتی پس از به خواب رفتن بعد از یادگیری نیز از بین نمی رود.

کند شدن سرعت عمل

عکس العمل و به بیان بهتر، سرعت عمل افراد در اثر بی خوابی تحت تاثیر قرار می گیرد. دانشمندان برای اثبات ادعای خود، آزمایش هایی را انجام داده اند. محققان دو گروه از دانشجویان را مورد آزمایش قرار داده اند، بطوری که تست هایی را در رابطه با تصمیم گیری سریع به عمل آورده اند، با این تفاوت که یکی از دو گروه در میان تست خوابیده اند، ولی گروه دیگر چنین اجازه ای نداشته اند. نتیجه تست گویای این موضوع است که افرادی که خوابیده اند، به شکل بهتری به سوالات پاسخ داده اند. این تست در مورد ورزشکاران نیز انجام شده است.

عدم تمرکز و حواس پرتی

انجام اموراتی نظیر مطالعه یا گوش دادن به توضیحات استاد در کلاس درس که نیازمند تمرکز است، به خواب فرد بستگی مستقیمی دارد. دانشمندان روی این موضوع تاکید دارند که در صورت بی خوابی، افراد باید در انتظار مشکلاتی نظیر نبود تمرکز و حواس پرتی باشند. در صورت بی خوابی، فرد در کسری از ثانیه به حالتی وارد می شود که نمی توان آن را خواب یا بیدار عنوان کرد.

ناخشنودی و افسردگی

دانیل کانمان، روانشناسی است که جایزه نوبل را از آن خود کرده است. وی با انجام تحقیقی، از 909 نفر از زنانی که کار می کنند، خواسته تا جزئیات مربوط به حالات روانی و احساسات خود را به صورت روزانه ثبت کنند. هرچند اختلاف در درآمد این خانم ها کمی در روحیه این افراد تاثیرگذار است، اما کم خوابی را باید یکی از دو عامل تاثیرگذاری خواند که بیشترین اثر را در افسردگی و ناخشنودی افراد دارند.

مطالعه دیگری نیز نشان می دهد بانوانی که دارای زندگی زناشویی موفقی هستند، خواب خوبی را نیز تجربه می کنند. هنوز مشخص نیست که کیفیت خواب در این افراد در اثر زندگی زناشویی موفق است یا زندگی آنها تحت تاثیر خواب مناسب قرار گرفته است.

همچنین تحقیقات نشان داده که افراد مبتلا به بی خوابی، دو برابر بیش از سایرین در معرض ابتلا به افسردگی قرار دارند. همچنین باید به این نکته اشاره کرد که اقدام برای درمان بی خوابی منجر به بهبود افسردگی در افراد نیز شده است.

وسائل ـ پیامدهای منفی پزشکی شب زیستی چیست؟

تحقیقات محققان نشان می دهد که شب‌بیداری و خواب طولانی روزانه علاوه بر ضعف سیستم ایمنی و کاهش مقاومت بدن در مقابل عوامل بیماری زا، سبب کوچک شدن مغز، کاهش حافظه، اختلال در حافظه کوتاه مدت، افزایش استرس، یبوست، اختلال در هضم غذا، اختلال در عملکرد کبد، پیری زودرس، زردی پوست و ضعف اعصاب نیز می‌شود.

دکتر احمد جلیلی رییس انجمن علمی روانپزشکان ایران در این مورد می گوید: خواب سرشب (8 شب به بعد) در حفظ سلامتی بسیار مؤثر است. وی معتقد است خوابیدن در طول روز به طور کلی مخرب است و در درازمدت مشکلاتی از نظر روحی روانی یا جسمانی برای فرد به وجود می آورد.

جلیلی می گوید: نتایج مطالعات مختلف نشان می دهد که خواب در طول روز سبب بروز گیجی، کاهش یادگیری و بر هم زدن عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود و فرد را در مقابل ابتلا به تمام بیماری ها مانند انواع سرطان ها، بیماری های عفونی و بیماری هایی در سیستم های مختلف بدن مستعد می‌کند./401/422/ح

تهیه و تنظیم: محرم آتش افروز